Sytuacja przyrodnicza i potencjalne wykorzystanie

WARTOŚĆ PRZYRODNICZA ŁĄK NOWOHUCKICH

Łąki  są podstawą systemu przyrodniczego doliny Wisły, którego ciągłość warunkuje migracja wielu zwierzą, szczególnie ptaków oraz roślin. Łąki Nowohuckie powstały na miejscu, dawnego XVIII - to wiecznego koryta rzeki. Po rozległym starorzeczu pozostało dziś niewielkie oczko wodne. Są ostatnim, dobrze zachowanym fragmentem łąk nadwiślańskich w Nowej Hucie.

Szata roślinna

Spotykamy tu na niewielkim obszarze ponad 10 bardzo zróżnicowanych zbiorowisk roślinnych. Są wśród nich  zespoły naturalne: szuwary wysokich turzyc i część szuwarów trzcinowych, a także liczne, bogate zespoły półnaturalne  np.: podmokła łąka  z ostrożeniem łąkowym, świeża łąka z rajgrasem wyniosłym oraz szuwar z kosaćcem żółtym. Wyjątkowo bogata jest tu flora roślin kwiatowych. Na powierzchni około 70 ha zanotowano tu występowanie ponad 370 gatunków, podczas gdy na sąsiednich terenach liczba ta rzadko przekracza 150 gatunków na 100 ha .Kilka gatunków należy do rzadkich lub wymierających w skali kraju np.: chronione storczyk krwisty i goździk kropkowany oraz kozłek lekarski i rutewka wąskolistna.

Fauna

Na terenie Łąk Nowohuckich gnieżdżą się 34 gatunki ptaków. Są wśród nich gatunki uznane za zagrożone w skali Europy i wymienione w tzw. Dyrektywie Ptasiej UE. Są to derkacz, dzieżba gąsiorek oraz bączek, który dodatkowo jest wymieniony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. Gnieżdżą się tu także dwie pary drapieżników błotniaków stawowych. Dla kolejnych 16 gatunków łąki są ważnym obszarem całorocznego żerowania. Łącznie z migrującymi spotyka się tu do 63 - 69 gatunków ptaków. Tak bogaty zestaw ptaków związanych ze środowiskiem wodnym na tak małym obszarze jest unikalny w skali kraju. Bogactwo środowisk roślinnych znajduje odbicie w liczności owadów. Występuje tu rzadki w Polsce, zagrożony wyginięciem , chroniony motyl czerwończyk fioletek, którego larwy żerują na równie zagrożonym rdeście wężowniku oraz żerujący na krwiściągu lekarskim motyl modraszek. Ewentualna zmiana sposobu użytkowania łąk doprowadzi do zupełnej eksterminacji tych i wielu innych gatunków zwierząt i roślin.

Rola ekologiczna

Krakowski odcinek doliny Wisły stanowi wąskie gardło jednego z najważniejszych w Polsce korytarzy ekologicznych umożliwiających migracje zwierząt i roślin w skali ogólnokrajowej. Eliminacja takich obiektów jak Łąki Nowohuckie może spowodować całkowite zamknięcie korytarza Wisły. Ponadto łąki te, wraz z sąsiednim Laskiem Mogilskim i korytarzem rzeki Dłubni, stanowią miejsce kluczowe dla zasilania różnorodności gatunkowej miejscowych środowisk przyrodniczych Krakowa, szczególnie Nowej Huty. Bez podobnych obiektów z przyrody miasta, jego parków i zieleńców, znikną gatunki dzikie, a ich miejsce zajmą wyłącznie gatunki wszędobylskie, jak gołębie, gawrony i kawki.

ZAGROŻENIA WARTOŚCI PRZYRODNICZEJ ŁĄK NOWOHUCKICH

Przesuszenie terenu

Jest najistotniejszym czynnikiem prowadzącym do osiadania pokładów torfu, zanikania zbiorowisk wilgotnych, zarastania ich trzciną oraz roślinnością ruderalną, a przede wszystkim drzewami i krzewami. Przesuszenie może doprowadzić do bezpowrotnej utraty siedlisk i gatunków roślin i zwierząt stanowiących o wartości tego miejsca. Dla przykładu zanik podmokłych łąk ostrożeniowych i ziołorośli doprowadzi do eksterminacji rdestu wężownika oraz krwiściągu lekarskiego, a w ślad za nimi wymarcia czerwończyków i modraszków.

Zmiana sposobu użytkowania gruntu

Przykładowo: intensyfikacja koszenia, systematyczna penetracja całego terenu lub zabudowa nawet części łąk powoduje dalszą zmianę siedlisk, głównie w kierunku ograniczenia liczby rzadkich, rodzimych gatunków roślin i zwierząt. Spowoduje to np. zupełną eliminacje błotniaków stawowych oraz wielu innych gatunków lęgowych. Szczególnie niebezpieczne by tu było powstanie sztucznie wyrównanych monokultur trawiastych, które stanowią pustynie ekologiczne dla wszystkich występujących tu zwierząt.

WARTOŚĆ SPOŁECZNA ŁĄK NOWOHUCKICH

Wykorzystanie dydaktyczne

Dzięki swej różnorodności przyrodniczej Łąki Nowohuckie są cennym obiektem dydaktycznym umożliwiającym prowadzenie różnorodnych zajęć praktycznych w naturze, dając podstawę budowania doświadczeń poznawczych różnym grupom wiekowym - od przedszkola aż po studentów wyższych uczelni. Wyrazem tego zjawiska jest zainteresowanie, jakie obiekt ten budzi wśród okolicznych szkół. Petycję o utworzenie użytku ekologicznego podpisało 60 krakowskich placówek oświatowych. Projekt ochrony i zagospodarowania edukacyjnego łąk jest wspólnym przedsięwzięciem Koalicji Forum dla Nowej Huty.

Wykorzystanie rekreacyjne

Łąki Nowohuckie są ważnym, dostępnym dla ogółu obiektem rekreacyjnym Nowej Huty.  Będąc samodzielnym celem spacerów okolicznych mieszkańców, łąki znalazły się także na trasie Nowa Huta - Dłubnia Greenway. Jest to trasa rowerowa realizowana również jako wspólny projekt członków koalicji Forum dla Nowej Huty w ramach międzynarodowej trasy Szlak Bursztynowy - Amber Trail Greenway, prowadzącej z Budapesztu do Krakowa i dalej wzdłuż Wisły do Gdańska. Bezpośrednio w realizacji przedsięwzięcia zaangażowane jest obecnie kilka nowohuckich organizacji, szkół oraz firm wspierających przez media, m.in. Gazetę Wyborczą.

ZALECENIA OCHRONNE I PROPOZYCJE ZAGOSPODAROWANIA

Podniesienie i stabilizacja poziomu wód gruntowych

Jest to najważniejsze zadanie dla utrzymania walorów przyrodniczych łąk. W tym celu konieczne jest:

• wybudowanie zastawki na kanałach odprowadzających wodę z łąk oraz ich stała obsługa
• wybudowanie oczka wodnego w celu umożliwienia rozrodu płazów; oczko powinno powstać w pobliżu przyszłej ścieżki dydaktycznej
• zapewnienie wykaszania lub (i) wypasu części łąki

Łąki świeże - 1 raz w roku, najlepiej w czerwcu, po zakończeniu wylęgu ptaków. Łąki wilgotne i szuwary - 1 raz co 2 - 3 lata, z zastosowaniem  rotacyjnego wykaszania wytypowanych płatów w końcu sezonu wegetacyjnego. Po każdym wykoszeniu powinien nastąpić wywóz siana do celów gospodarczych lub na kompost.

Zaangażowanie społeczne

Konieczne jest stworzenie społecznego programu monitoringu, ochrony oraz zagospodarowania Łąk Nowohuckich. Szansą na powstanie takiego projektu jest Forum dla Nowej Huty - koalicja skupiająca szkoły, organizacje pozarządowe oraz przedsiębiorstwa

Wybudowanie ścieżki przyrodniczej

Najwłaściwszą formą zagospodarowania technicznego Łąk Nowohuckich będzie stworzenie ścieżki do prowadzenia zajęć dydaktycznych z przeznaczeniem do wykorzystania przez szkoły krakowskie. Powstaniu infrastruktury ścieżek towarzyszyć powinno powstanie programu edukacyjnego. Liderem tego projektu, przy wsparciu członków Forum dla Nowej Huty mógłby być np. Ośrodek Kultury im. C. K. Norwida.

Opracowali:

dr hab. Eugeniusz Dubiel, Instytut Botaniki UJ, Kraków
dr Kazimierz Walasz, Instytut Zoologii UJ, Kraków
Andrzej Biderman, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska

Materiał powstał w 2002 r.